Ander werk van Captain W.E. Johns

Deze post is mijn voorlopige sluitstuk over Captain W.E. Johns. Ik zeg voorlopig want ik heb het vermoeden dat ik op een later tijdstip absoluut terug ga komen op het werk van deze schrijver die in 1964 met zijn Biggles-serie het UNESCO Statistical Yearbook haalde. De Biggles-serie was namelijk de meest populaire held ter wereld in de categorie jeugdliteratuur.

Een plan

Wat ik de voorbije blogposts heb proberen te laten zien is dat Johns werk diverser was dan alleen Biggles. Daar wil ik nu nog een aantal voorbeelden van geven. Maar eerst een plan. Ik heb voor de komende jaren – sneller zal niet lukken als je 165 boeken met aandacht wilt lezen – het plan opgevat om al het werk van Captain Johns te gaan lezen. Op vijf boeken na heb ik al zijn werk in mijn bezit, maar ik heb nog lang niet alles gelezen. Wel alle Biggles-boeken (denk ik), maar nog niet in het Engels. Om over zijn andere werken nog maar te zwijgen. Alleen van de Gimlet-reeks weet ik dat ik alles heb gelezen.

De voorbeelden

Ik heb ze al eerde genoemd, twee boeken uit 1935. Op de stofomslag van een aantal Gimlet-boeken worden ze standaardwerken genoemd. Dat maakt me erg nieuwsgierig, maar tot nog toe heb ik ze nog niet gelezen. Ik heb het over Some milestones in aviation en The Air V.C.’s. Tijdens mijn afstudeeropdracht kwam ik er via de PiCarta zoekfunctie van de gezamenlijke bibliotheken achter dat in de bibliotheek van de TU Delft een exemplaar van Some milestones in aviation aanwezig was. Dat maakte ineens de claim dat de boeken standaardwerken waren een stuk aannemelijker

Vlieginstructies

Samen met Flight Lt. Harry M. Schofield verzorgde Flying Officer W.E. Johns – Flying Officer was zijn echte rang – in 1932 een heel bijzonder boek. Helaas heb ik het nog niet in mijn bezit, dus ik kan ook niet precies beschrijven wat voor boek het is, maar voor zover ik het heb begrepen waren de teksten van Schofield en de illustraties van Johns. Het boek heet The Pictorial Flying Course en was in feite een geïllustreerd lesboek voor aspirant piloten. Ik heb me laten vertellen dat het in de jaren dertig veelgebruikt werd, iets wat misschien duidelijker blijkt uit het feit dat er ook een Duitse bewerking van kwam. Tenminste, ik meen dat het een Duitse bewerking was. De tekeningen waren net iets anders, maar de originele van Johns waren er in te herkennen.

Meer weten over Johns of lezen?

Er zijn nogal wat Biggles-boeken verschenen en gedrukt, dus grote kans dat je thuis of in je omgeving nog Biggles-boeken kunt vinden. En anders zijn ze prima te verkrijgen bij de International Biggles Association. Kijk maar eens op die de site. En wil je echt meer weten, vraag dan een proefexemplaar van Biggles News Magazine aan. Dat verschijnt vier keer per jaar (minstens 48 pagina’s) en het komende maartnummer wordt nummer 146.

Captain W.E. Johns’ helden (5) Steeley

In de jaren dertig was Captain Johns erg productief. Hij schreef veel Biggles-boeken, was hoofdredacteur van het blad Popular Flying en schreef daarnaast ook nog voor andere bladen. En hij schreef voor een volwassen publiek een vijfdelige serie over een zekere Steeley. Omdat ik een beeld wil geven van het complete oeuvre van Johns behandel ik deze serie nu ook.

Wie was Steeley?

Steeley was – hoe kan het ook anders bij Johns – de bijnaam van Deeley Montfort Delaroy, een ex-RFC piloot die teleurgesteld is in de houding van de Britse regering ten opzichte van oorlogsveteranen. Een teleurstelling die Johns volgens wijlen Marvel M.Wagenaar-Wilm zelf ook voelde. Marvel vertaalde overigens ook het korte Steeley-verhaal Steeley and the missing page. Daarnaast verscheen er nog een kort verhaal, Nazis in the New Forest.

Robin HoodSky High

Deze week heb ik het eerste deel uit de Steeley-reeks herlezen. Dat heette Sky high en verscheen in 1936 en begin jaren vijftig als Een ontstellend avontuur in het Nederlands. In zekere zin kun je het wel een ontstellend avontuur noemen, ja. Steeley blijkt een soort liefdadigheidsinstelling opgezet te hebben om oorlogslachtoffers en -weduwen te helpen. Hij kan daarbij wel wat hulp gebruiken en zoekt daarom zijn oude strijdmakker Eric “Tubby” Wilde op. Deze Tubby is overigens ook de verteller van het verhaal dat in de ik-vorm is geschreven.

Meer oude bekenden

Hoewel Steeley absoluut geen geweld gebruikt, opereert zijn organisatie niet geheel aan die kant van de wet die door de politie goedgekeurd wordt. Een agent, naar later blijkt een oude bekende, is hun op het spoor. Gelukkig worden Steeley en Tubby daarvoor gewaarschuwd door Brian Ballantyne, een zoon van een piloot die ook in het squadron van Steeley en Tubby zat. Steeley was medeschuldig aan diens dood omdat zijn roekeloze jacht op een Duits toestel zijn collega fataal werd toen hij te hulp schoot.

Het team is compleet

En begint aan een reis door Europa, valt van het ene avontuur in het andere. Er vallen mij een aantal zaken op aan het Sky high. In de eerste plaats valt meteen de al eerder genoemde vergelijking met Robin Hood op, maar dan uiteraard met moderne middelen. Niet geheel volgens de wet komt in vooroorlogse boeken van Johns nog wel vaker voor, zo houdt Biggles zich ooit bezig met drugssmokkel. Ten derde kan ik mij enigszins voorstellen dat dit boek Johns mogelijk in de problemen heeft gebracht.

Kritiek op Chambelain, herstel…

Het is een bekend gegeven dat W.E. Johns niet erg gelukkig was met de appeaasementpolitiek van premier Neville Chamberlain. Maar het boek dateert uit februari 1936 en Chamberlain werd pas in 1937 premier van het Verenigd Koninkrijk dus aan die politiek kan Johns niet hebben gefereerd. Hij verwijst ook nergens naar, maar het belangrijkste punt uit het verhaal is dat Steeley en consorten op het spoor komen van een Europees staatje dat zich samen met de Duitsers bewapent.

En daar waarschuwde Johns regelmatig tegen

Volgens zijn biografen Berresford Eliis en Schofield (By Jove – It’s Biggles!) waarschuwde Johns in zijn editorials van Popular Flying regelmatig tegen Duitse militaire agressie. Ze karakteriseren hem dan ook als “a miltant pacifist.” Dat is dus in Sky high duidelijk aanwezig.

Dit tweeledige engagement maakt het boek de moeite van het lezen waard.

Capt. W.E. Johns’ helden (4) Sci-Fi

Na elf delen en een drietal korte verhalen over Worrals beëindigde JohnKings of Spaces deze reeks in 1950 en in 1954 stopte hij na tien boeken en een kort verhaal ook met Gimlet. De Biggles-reeks bleef hij wel trouw. Maar het bleef kennelijk toch kriebelen. In de jaren vijftig van  de twintigste eeuw sprak ruimtevaart tot de verbeelding van velen. Publiek en schrijvers liepen er warm voor. Isaac Asimov werd een begrip.

Ook bij Johns begon het te kriebelen

In 1954 verscheen namelijk zijn eerste sciencefiction verhaal Kings of Space. In de serie zouden uiteindelijk tot 1963 tien delen verschijnen waarin onze helden – die ik dadelijk kort zal introduceren – steeds verder de ruimte indringen, kennismaken met andere mensachtigen op andere planeten, sommigen technisch veel verder ontwikkeld dan de aardbewoners. Maar ze krijgen ook te maken met planeten waar de meest vreemde beesten leven.

Maar wie zijn nu onze helden?

De initiator van al deze ruimtereizen is een zekere professor Lucius Brane. Het blijft echter een serie voor de jeugd dus Johns heeft van de zestienjarige Rex Clinton zijn belangrijkste personage gemaakt. Aan het begin van het eerste deel van de reeks is hij met zijn vader Timothy “Tiger” Clinton, een voormalige R.A.F.-officier ,op vakantie in de Schotse hooglanden. Ze raken verdwaald door de mist en stuiten op Glensalich Castle waar professor Brane met zijn bediende Judkins woont. De professor heeft net de laatste hand gelegd aan een ruimtevaartschip. En dat is het begin van vele avonturen, al moet ik er wel bij zeggen dat het schip gedurende de reeks vervangen wordt door schepen van volkeren from outer space die geavanceerder zijn dan het schip van de professor, dat overigens aan het einde van Kings of Space verloren gaat.

Wat gebeurt er zoal?

De verhalen lezen als echt avonturenverhalen van het genre ontdekkingsreizen. Geen historische ontdekkingsreizen maar reizen naar nog onbekende planeten en verten. Zeven jaar voordat Joeri Gagarin daadwerkelijk de ruimte inging. En we hebben heden ten dage dan wel twee robotten op Mars, maar professor Brane en zijn team hebben het in de jaren vijftig al bereikt. Steker nog, ze hebben de planeet en haar bewoners van de ondergang gered.

Wetenschappelijk onderbouwd

Wat deze reeks ook leuk maakt is dat Captain Johns ervoor heeft samengewerkt met zijn twee jaar jongere broer, Russel Ernest. Hij zorgde voor de wetenschappelijke onderbouwing van de verhalen. De boeken worden ook voorafgegaan door een inleiding die iets vertelt over de wetenschappelijke staat van het ruimteonderzoek. De uitvindingen van de professor en van de volkeren die zijn team ontmoet, worden ook technisch verklaard.

Korreltje zout

De technische onderbouwing hoef je gelukkig niet al te serieus maar ik vind het wel een grappig aspect om te zien waar fantasie en techniek elkaar bijten, zeker in de tijd die sinds de jaren vijftig voorbij is gegaan. Neemt niet weg dat het een aardige serie blijft. Niet het beste wat Johns scheef maar wel de moeite om eens te lezen.

Meer weten? Hier staat een titeloverzicht op de site van de Internatiinal Biggles Association.

Captain W.E. Johns helden (3) Gimlet

De Worrals-serie waar ik het vorige week over had, bleek een succes. Zo’n succes dat de leiding van de Landmacht, het War Office, om de Engelse naam te gebruiken, kennelijk jaloers werd op de mensen van het Air Ministry  en dacht: “Dat willen wij ook!”

Dus naar Johns

En die bleek gelukkig de beroerdste niet en bedacht een jongensboek over een commando en zijn team. Die commando heette Lorington King D.S.O., M.C. en Bar (de eerste twee zijn militaire onderscheidingen, de laatste een adellijke. Zo’n lange naam, dat bekt niet. Vandaar dat het eerste boek – dat in oktober 1943 verscheen – King of the Commandoes heette. In het boek zelf komt de naam King nauwelijks voor. Hij wordt consequent aangesproken met Gimlet. Johns zal daar getuige de inhoud boek ongetwijfeld het alcoholische mixdrankje niet mee hebben bedoeld – zoek dat zelf maar op… Proost!

Je bent er nog?

Lorrington King heeft een scherpe blik. Zijn ogen doorboren je als het ware. Daarnaast heeft hij de gewoonte recht door al wat hij aan tegenstand ontmoet heen te gaan. En laat het woord (to) gimlet nu net doorboren en handboor betekenen. De naam Gimlet was  logischer voor een serie, vandaar dat in de negen vervolgdelen uit de reeks die tot 1954 zouden verschijnen allemaal de naam Gimlet wordt gebruikt in plaats van King.

Nog wat meer bijnamen

Gimlet geeft leiding aan een regiment commando’s, Kings Kittens. Maar hij trekt voor speciale klussen vooral op met Copper Collson en Trapper Troublay. En in het eerste deel ontmoeten zij bij zo’n uitstapje de vierde hoofdpersoon uit de reeks. En dat is een jongeman van zestien die al twee jaar door bezet Frankrijk struint, Cub, ofwel Welp. Hoe dat allemaal in elkaar steekt ga ik niet vertellen.

Ik kan namelijk nog uren door vertellen over Gimlet

Had ik over Biggles, Worrals en de andere helden uit de pen van Johns – hij schreef zijn boeken nog ouderwets met een vulpen, al was dat toen minder ouderwets. Maar ik ga jullie niet vermoeien met mijn geratel.

Maar mocht je toch nieuwsgierig naar Ginlet…

De eerste vier delen uit de reeks zijn een paar jaar geleden verschenen in de omnibus Gimlet goes to war en die is nog steeds voor nog geen twintig euro te krijgen.

Maar het kan nog makkelijker

King of the coimmando’s verscheen vorig jaar november in het Nederlands als Gimlet van de commando’s en kost nog geen tientje. Dit was het zevende boek van Captain Johns waarvan ik samen met anderen de vertaling verzorgde. En als het aan ons ligt gaan we nog heel wat boeken door… Dus neem even een kijkje bij de International Biggles Associaton.

 

Johns’ helden (2) Worrals

De Biggles-boeken zijn in Nederland razend populair geweest. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw lag de oplage van 91-delige Biggles-reeks van Het Spectrum op 1,9 miljoen exemplaren. De andere boeken van Johns zijn veel minder bekend, maar desondanks de moeite waard.

De eerste reeks waar ik het over wil hebben is de reeks over Worrals. Maar wie was Worrals? Worrals, kort voor Joan Worralson, was een jonge, vrouwelijke piloot van de Women’s Auxiliary Air Force, die samen met haar vriendin Betty ‘Frecks’ Lovell het de Duitsers (en na de Tweede Wereldoorlog) andersoortige tegenstanders, meer dan lastig maakte.

Twee ontstaansgeschiedenissen

Er zijn twee verhalen rond de oorsprong van Worrals. De eerste is de traditionele mogelijkheid, de tweede is een hypothese van Owen Dudley Edwards in zijn British Children’s Fiction during the Second World War.

1. Rekrutering

De eerste hypothese stoelt op het feit dat Biggles een groot succes was bij jongens en dat de serie leidde tot nieuwe aanmeldingen bij de Royal Air Force. Piloten lieten zich soms ook letterlijk inspireren door Biggles. Zo vertelde Captain Johns volgens zijn biografen Berresford Ellis en Schofield met graagte de anekdote over de journalist die een piloot interviewde die zei dat hij door Biggles was geïnspireerd. De kop van het artikel was “Who is Biggles?” Johns gniffelde dat jongelui dat wel wisten.

Maar het Air Ministry dat verantwoordelijk was voor de Luchtmacht wist het ook en realiseerde zich maar al te goed dat Biggles schitterend rekruteringsmateriaal was. En dat men eigenlijk ook wel vrouwen kon gebruiken. Ergo: we vragen Captain Johns een verhaal over een vrouwelijke piloot te schrijven. Zo verscheen in oktober 1940 het eerste deel van Worrals of the W.A.A.A.F.S. in Girl’s Owen Paper. Daar werd het verhaal tot september 1941 gepubliceerd en het verscheen in september 1941 in boekvorm als Worrals of the W.A.A.F. Dat is de traditionele lezing.

2. Dekmantel

Owen Dudley Edwards kwam in 2007 met een andere lezing. Het viel Edwards op dat Worrals hele andere dingen deed de vrouwen die zich in werkelijkheid bij de W.A.A.F. melden. In tegenstelling tot wat je wellicht zou verwachten waren de vrouwen van de W.A.A.F.  in tegenstelling tot Worrals geen piloot en ze kwamen al helemaal niet in Frankrijk terecht om het daar met Duitsers aan de stok te krijgen. Nee, Waafs, zoals de leden van de W.A.A.F. heetten, hadden slechts ondersteunende functies en zij vlogen zelf niet. Alleen vrouwen van de ATA vlogen wel, maar dan alleen voor het transporteren van toestellen.

Niet spannend

Maar ja, boeken moeten spannend zijn willen ze de lezer aanspreken en goed verkopen om hun mogelijke rekruteringseffect waar te maken. Dus nam Johns in zijn beschrijving van de avonturen van Worrals en Frecks een loopje met de waarheid. Of zat het toch nog anders?

Volgens Owen Dudley Edwards zit het inderdaad anders en daarvoor moeten we terug naar Biggles in the Baltic (Biggles’ geheime opdracht). Edwards stelt dat dit boek aan de basis staat van Worrals. Een van de gebeurtenissen uit dit boek is namelijk dat het Duitse codeboek in handen valt van Biggles.

En dat was een probleem

Biggles in the Baltic verscheen oorspronkelijk in van maart tot en met mei 1940 in het tijdschrift War Thriller en in juni 1940 als boek. In die tijd waren de boeken van Johns dus al zeer populair maar volgens Edwards zaten de autoriteiten met Biggles in the Baltic in hun maag. Het boek verklapte een geheim waar de Duitsers niet achter mochten komen.

Welk geheim?

Op Bletchley Park hadden de Engelsen onder leiding van Alan Turing even daarvoor juist de Duitse Enigma codeermachine gekraakt. De Britten konden de Duitse codes dus lezen, precies zoals na de vondst van de het codeboek uit Biggles in the Baltic het geval zou zijn.

Het boek terugroepen of veranderen kon natuurlijk niet. Het zou Duitse spionnen meteen opvallen als het codeboek fragment was aangepast of verwijderd. Dat was dus geen optie.

Wat dan wel?

Volgens Edwards waren de Britse autoriteiten not amused over Biggles and the Baltic omdat het boek te realistisch was. Maar dat mochten de Duitsers onder geen beding weten natuurlijk. En om de aandacht daarvan af te leiden verzocht men volgens Edwards aan Johns om een serie over een vrouwelijke heldin te schrijven die alles deed behalve datgane wat vrouwen daadwerkelijk deden in de oorlogsinspanningen. Als een Johns een waarheidsgetrouw beeld had moeten scheppen van een heldin dan had het immers Worrals at Bletchley Park moeten heten. Het decoderingswerk dat daar plaats vond was immers vooral het werk van vrouwen.

Mocht je nu door deze blogpost interesse hebben gekregen in Worrals, de eerste drie delen zijn vorig jaar heruitgegeven. Lees hier een Engelstalige recensie van Worrals flies again.

Johns’ helden (1): Biggles

Intro

Captain W.E. Johns schreef in totaal ongeveer 165 boeken en zijn werk verscheen in liefst 24 landen. Na Enid Blyton was hij de best verkopende Britse jeugdboekenschrijver van zijn tijd. In 1964 stond de Biggles-reeks op de 29e plaats in de door de UNESCO opgestelde lijst van beste verkopende boeken ter wereld. De Biggles-serie was daarmee de best verkopende jeugdboekenserie ter wereld.

Maar wie was die Biggles nou eigenlijk?

Dat kun je natuurlijk het beste nalezen en de boeken die Captain Johns over hem schreef. In totaal zijn er dat liefst 97. De boeken zijn in Nederland vooral bekend geworden door de uitgaves van Het Spectrum, vanaf eind jaren ’50 van de vorige eeuw tot 1972 (met herdrukken tot 1976). In die reeks verschenen 91 Biggles-pockets in een eigen reeks nadat er eerder al 38 in de Prisma Juniores serie waren verschenen. Die 38 werden opnieuw uitgebracht in Biggles pocketserie. In totaal telde de 91-delige serie een oplage van 1,9 miljoen exemplaren. Deze pockets zijn allemaal nog te verkrijgen bij de International Biggles Association.

Maar nou heb je nog niet verteld wie die Biggles nou eigenlijk was

Vooruit dan: Biggles maakte zijn debuut als oorlogsvlieger tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zijn belevenissen verschenen voor het eerste in druk in het eerste nummer van Pouplar Flying, het blad waar zijn geestelijk vader hoofdredacteur was.The White Fokker heette dat verhaal uit april 1932. Samen met nog 16 verhalen vormt dit verhaal het Biggles-boek: The Camels coming, een boek door allerlei merkwaardige rechtenkwesties pas begin negentiger jaren is herdrukt en in 2010 door Vincent van Gerven, Roger Schenk en ondergetekende is vertaald.

In dat boek maakt de lezer ook kennis met Raymond, die altijd Biggles’ chef zal blijven. Ook zijn neef Algernon (Algy) Lacey maakt zijn opwachting in dit boek.

In de periode van het Interbellum zijn Biggles en Algy avonturiers en al snel voegt zich de jongeling Ginger Hebblethwaite bij ben. Dat gebeurt in Biggles ontvoerd IThe black peril).

Tijdens de Tweede Wereldoorlog krijgt Biggles het verzoek een aantal ongeleide projectielen te gaan leiden in Spitfire parade (Biggles en zijn makkers). Dan voegt zich Lord Bertie Lissie bij hen.

Na de Tweede Wereldoorlog vormt het viertal de Luchtvaartpolitie van Scotland Yard en het is in die hoedanigheid dat ze verreweg de meeste avonturen beleven.

Biggles was dus twee keer oorlogsvliegenier, avonturier en detective. Heel in het kort. En o ja, hij had vanaf de Eerste Wereldoorlog in de persoon van Erich von Stalhein ook een aartsvijand (zie Biggles flies East Biggles als spion) met wie hij tijdens de Koude Oorlog vrede sloot (Biggles buries a hatchet / Biggles begraaft de strijdbijl).

Captain W.E. Johns en zijn creaties

De komende blogposts gaan over de schrijver in wie ik de meeste tijd heb gestoken. Ja, ik heb veel van zijn werk gelezen. Wat ik echter nog leuker vind is dat ik een (hopelijk groeiend) deel van zijn oeuvre heb mogen vertalen. Ik heb het dan natuurlijk over Captain W.E. Johns (189-1968). Hoewel, Captain was een rang die hij zichzelf toebedeelde. In werkelijkheid was zijn rang Flying Officer.

Captain W.E. Johns, zeg dat nog wat?

Mij zegt het veel. In de eerste plaats: Biggles, de piloot die halverwege de Eerste Wereldoorlog zijn debuut maakte, daarna avonturier en opnieuw oorlogsvlieger werd alvorens hij bij de Air Police tot ver in de jaren zestig de schrik van alle luchtvaartcriminelen werd. In vijftiger en zestiger in het Nederlands verschenen bij Het Spectrum in liefst 91 delen. In het Engels zelfs nog een aantal meer.

Biggles dus. Maar je zei: creaties?

Ja, want Johns schreef nog veel meer. Neem eens een kijkje op de site van de International Biggles Association. De BBC schreef ooit over leden van de I.B.A. dat ze er niet vreemd van zouden opkijken als sommige leden misschien dachten dat Biggles echt was. Dat weet ik niet, maar ik weet wel dat ik de I.B.A. een fantastische vereniging vind – en ja, ik ben lid, bestuurslid zelfs. Niet alleen stelde de vereniging mij in staat mijn collectie Biggles-pockets te completeren. Daarnaast mocht ik samen met de veel te jong gestorven voorzitter Marvel Wagenaar-Wilm mijn eerste Biggles-boeken vertalen, een reeks die we na haar dood hebben voortgezet.

Daarnaast geeft de vereniging 4 keer per jaar een Biggles News Magazine uit. Dat verschijnt al vanaf 1986 en de teller staat nu op nummer 144 (het blad verscheen jarenlang tweemaandelijks). Biggles News Magazine staat steeds weer vol interessante Johns, Biggles of gerelateerd nieuws. Ik schrijf zelf zelden voor BNM maar wil hier een compliment uitdelen aan hen die dat wel doen.

Maar nu ben ik dus afgedwaald.

Ik wilde gaan schrijven over welke andere helden Johns heeft geschreven. Dat zijn bijvoorbeeld:

  • Steeley (5 delen en een kort verhaal)
  • Worrals (11 delen en 3 korte verhalen)
  • Gimlet (10 delen en een kort verhaal)
  • Science fiction (10 delen).

Daarnaast nog een aantal op zichzelf staande jeugdboeken en een aantal fictiewerken voor volwassenen. Maar hij was ook een verwoed tuinier, zo blijkt uit een titel als The Passing Show (1937). En hij schreef 2 historische standaardwerken. Over luchtvaartgeschiedenis schreef hij Some milestones of aviation en over gedecoreerde piloten The Air V.C.’s. Beide boeken verschenen in 1935.

Het volledige overzicht van Johns’ Engelstalige werk is te vinden op de prachtiger site van Roger Harris: www.wejohns.com.

De komende zal ik eerst kort wast vertellen over Captain W.E. Johns en vervolgens wat over een aantal van zijn helden. En waarom dat en mijn medefans van de I.B.A. dat werk zo aanspreekt.