Dat ik Kleine Sofie en Lange Wapper een schitterend boek vind, moge uit mijn vorige posts al wel duidelijk zijn. Toch knaagt het ergens. Ik krijg maar niet onder woorden gebracht waarom ik het zo mooi vind. Deels zal dat te maken hebben met het feit dat in het verhaal de prachtige illustraties van Thé Tjong Khing perfect op de tekst van Els Pelgrom aansluiten. En dan te bedenken dat ik normaal illustraties in een boek oversla. Eigenlijk moet ik bekennen dat ik ook nu mezelf heb moeten dwingen naar de beelden bij de tekst te kijken. Want beelden zijn het. De woorden worden in dit pas echt een wereld door The Tjong Khing.

Meerdere werelden

Ja, eigenlijk is het dat. Met dit boek heb je tekst, het ontroerende maar humoristische, serieuze, maar luchtige verhaal met een glimlach en een traan van Pelgrom en de illustraties van Thé Tjong Khing. Illustraties die van het verhaal echt een toneelstuk maken. Het verhaal is als het ware verfilmd. Het heeft ook wel iets van een spannend avonturenverhaal. Alleen is de afloop niet de klassieke. De dood van Sofie past natuurlijk niet als slot van een avonturenverhaal waar de held altijd wint. Toch lijkt ook Sofie uiteindelijk te winnen. Zij sterft, maar heeft wel antwoord op haar vragen gekregen. Bovendien gaat ze na haar dood met haar poppen op reis. De roadmovie gaat na de dood gewoon door. En zo zou je verhaal ook een sprookje kunnen noemen, want misschien is ‘Zij leefden nog lang en gelukkig’ toch wel van toepassing.

Samenspel

Kortom, de lezer/kijker kan met dit verhaal echt zelf aan de slag. Het lijkt mij ook een ideaal verhaal om samen met jonge kinderen – het boek heeft in de bibliotheek een B-label voor van 8 tot 12 jaar – te lezen. Zeker als ze net zo nieuwsgierig zijn als Kleine Sofie. Het verhaal leent zich er echt voor want het is een ware ontdekkingstocht. De reis van Sofie en haar poppen zit vol gebeurtenissen die tot nadenken stemmen en je vraagt je constant af: ‘Wat nu?’ of ‘Hoe krijgen ze Lange Wapper weer vrij?”  Kun jij als lezer helpen? Daar zit, denk ik, een stuk van de kracht van dit. Misschien dat het jongeren daarom zo aanspreekt.

Slot

De titel van deze blogpost schept natuurlijk enige verplichtingen. Ik heb het boek voor mijn gevoel dus nog niet goed kunnen vangen.  Te weinig aantekeningen gemaakt, te lange pauzes tussen de blogposts, geen mogelijkheden zien om de illustraties te bespreken zonder ze in mijn blog op te nemen – waardoor ik ze dus maar helemaal wegliet. Toch wil ik nog een poging wagen om mijn enthousiasme voor Kleine Sofie en Lange Wapper te verklaren. De kern is voor mij te vinden in de goede manier waarop in het dit boek een zwaar thema op een serieuze, eerlijke manier is gebracht:  een avonturenverhaal over de dood, dat tegelijkertijd toneel, sprookje en film is. Dat ook nog eens de lezer helemaal meetrekt in het verhaal.

Dit is het vijfde en laatste deel uit een reeks over Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong Khing.

Intro

In mijn vorige post over Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong Khing schreef ik dat ik dat er meer in het verhaal zat dan je zou denken en dat ik dat de komende dagen zou proberen uit te leggen. Dat is er niet helemaal van gekomen want mijn vorige post was van 28 maart. Wel heb ik nog een paar posts geschreven op mijn andere blog. Dat het hier zo rustig is geweest lag absoluut niet aan Kleine Sofie en Lange Wapper. Ik heb het boek herlezen en blijf het een werkelijk schitterend boek vinden dat ik iedereen aan kan raden.

En waarom kan ik het iedereen aanraden?

Dat is een lastige vraag. Waar moet ik mijn antwoord beginnen? Misschien was dat wel de reden die een drempel opwierp bij het bloggen over dit boek. Er is zo veel moois. Dat krijg ik nooit allemaal gedeeld. Maar dat moet ik misschien ook niet willen. Gelukkig kan ik Kleine Sofie en Lange Wapper via DBNL delen. Je hebt het in een avond uit en begrijp je wellicht mijn dilemma.

Koortsdroom, fantasie of werkelijkheid?

In de artikelen over het Kleine Sofie en Lange Wapper op bovenstaande DBNL-pagina wordt gediscussieerd over de vraag wat dit boek nu eigenlijk is. Sommigen stellen dat het boek de koortsdroom van Sofie vertelt. Daar is tegenin te brengen dat Sofie op het moment dat haar droom begint klaarwakker is. Onder andere om die reden voel ik weinig voor de lezing van de droom. Ook schrijfster Els Pelgrom blijkt het hier niet mee eens te zijn. in mijn ogen is het toneelstuk dat Sofie in dit boek beleeft werkelijkheid. Of dat nu echt mogelijk is of niet doet niet ter zake. In boeken – en zeker in het genre fantastische verhalen – is immers veel mogelijk, ook levende kunffels. En bovendien: we zeggen toch ook niet dat die andere bekende Sofie uit de jeugdliteratuur – die uit De G.V.R. van Roald Dahl – haar reuzen heeft gedroomd.

Wat komt Sofie allemaal te weten?

Kleine Sofie is erg nieuwsgierig en daarom doet ze dus graag mee aan een toneelstuk over Wat Er In Het Leven Te Koop Is. In negen hoofdstukken laten Pelgrom en Thé Tjong Khing precies dat in woord en beeld zien. Eigenlijk, zo merkt Joke Linders in Literatuur zonder leeftijd, jaargang 4 bladzijde 64 en 65, op d beleeft Sofie in dit toneelstuk alle fases en emoties uit een mensenleven, zodat ze voor sterft haar antwoorden heeft. Ieder van de negen hoofdstukken heeft eigenlijk een thema dat met een fase uit een mensenleven overeenkomt.

Je hebt geen keuze

 Het begin van het toneelstuk maakt duidelijk dat de mens weinig te vertellen heeft over hetgeen hem of haar overkomt. Als Sofie samen met kat Terror en lappenpop Lange Wapper door de regen voort ploetert, komen ze Beertje – ook een knuffel van Sofie – tegen. Hij zit warm en droog in een rijtuig. Dan vraagt Sofie (pagina 22):

‘Zagen jullie dat?’ riep Sofie. ‘Beertje zat erin!’

‘Ja, die zit lekker warm en droog, daar kun je op rekenen. Beertje loopt niet in de regen,’ zei Terror. Hij blies en maakte een hoge rug.

‘Heb jij dat zo bedacht?’ vroeg Sofie.

‘Wat, bedacht… Ach, jullie begrijpen ook niks!’

Na een tweede voorval vraagt Sofie op pagina 25 aan Terror:

‘Ik vind het hier niet leuk,’ fluisterde Sofie in Terrors oor. ‘Waarom heb je ons niet met Beertje in dat mooie rijtuig laten rijden? Als jij dit ook bedacht hebt, vind ik het maar raar.’

Terror deed eerst of hij haar niet hoorde. Hij kneep zijn ogen dicht en bewoog zijn snorharen. Maar een poosje later, toen hij zijn voorpoot zat schoon te likken, fluisterde hij: ‘Bedenken bestaat niet, knoop dat goed in je oor. Jij wilt alles weten, nou, dan zul je ook alles weten. Omdat het vandaag de eerste dag is, laat ik het gaan, maar praat er nou niet meer over. Anders stuur ik je terug naar de Domme August en de Dood, hoor je me?’

Hoe dit fragment verder afloopt kun je nalezen in het boek via bovengenoemde link. Maar je hebt over het leven dus helemaal niets te vertellen.

Dit is het vierde deel uit een reeks over Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong Khing.

Dat het fantasieverhaal Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong Khing meer is dan een geslaagde combinatie van woord en beeld, moge duidelijk zijn uit het feit dat het boek zowel bekroond werd met een Gouden Griffel als met een Gouden Penseel. Het verhaal zit volle dubbele bodems en er zit dus meer in dan je op het eerste gezicht zou denken. De komende dagen wil ik proberen duidelijk te maken wat dat ‘meer’ dan is.

Probleem en oplossing

Daarbij loop ik al meteen tegen een probleem aan. Om de kracht van dit boek te laten zien, heb ik eigenlijk ook de illustraties nodig. Daar rust echter copyright op. Voor de tekst is het iets makkelijker. Mits je bronvermelding toepast, mag je korte tekstcitaten uit een boek in een blog opnemen. Voor de illustraties zal ik links opnemen naar het online exemplaar van Kleine Sofie en Lange Wapper uit de dbnl. Citaten in dit en volgende blogs zijn ook afkomstig uit die uitgave.

Beleef het leven voor je sterft

Als ik het boek in zes woorden moest beschrijven, dan zou ik het zo doen. Want zoals ik al eerder zei is Sofie stervende en daarnaast erg nieuwsgierig. Ze wil eigenlijk alles weten wat er te weten valt over het leven.

Zij wilde wéten, ze wilde alles weten van wat er op de wereld en daar buiten is:

Haar vader en moeder waren vaak ten einde raad.

‘Waar komt het water vandaan?’

‘Ja, maar voordat het in de kraan zat?’

Dit fragment uit de inleiding op pagina 7 zet de toon. De inleiding eindigt een vraag naar de dood, die ik in mijn vorige post al aanhaalde..

Avontuurlijk

Daarna begint het theater van het leven. Het stuk van Sofie’s kat Terror gaat over Wat Er In Het Leven Te Koop Is. Dat wil Sofie natuurlijk wel weten en aangezien haar knuffels op Lange Wapper en Beertje na allemaal te bang zijn om mee te spelen en er bovendien (pratende) mensen in het stuk voorkomen, mag Sofie ondanks protesten omdat ze een meisje is en nog ziek is ook mee doen en gaan ze samen op avontuur. Sofie laat zich niet niet zo maar aan de kant zetten en ze is niet op haar mondje gevallen. Ze weet van aanpakken. En het is die aanstekelijke energie die ook prachtig in de illustraties zit en die de lezer in woord en beeld het verhaal in sleuren.  Wat Sofie allemaal beleeft in het stuk dat volgens Terror helemaal niet leuk is, komt de komende dagen aan bod. Voor nu wil ik er alvast over kwijt dat in Sofie en haar knuffels in een toneelstuk komen te spelen – of te leven – waarin alle fases en emoties uit een mensenleven aan bod komen. Sofie heeft voor ze stierf het leven dus wel leren kennen.

Dit is het derde deel uit een reeks over Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong Khing.

Probleemboeken

In de jaren zeventig van de voorbije eeuw raakten in de jeugdliteratuur probleemboeken in zwang. Boeken die een bepaald maatschappelijk thema als onderwerp hadden en waarvan het verhaal in dienst stond van dat thema.  Dergelijke boeken werden gepropageerd door allerlei werkgroepen die als paddenstoelen uit de grond schoten. Boeken waren in de ogen van deze werkgroepen instrumenten waarmee kinderen konden leren over onderwerpen die in de maatschappij speelden. Deze boeken hadden echter voor de lezers vaak een nadeel en dat was dat de verhalen zo beladen maatschappelijk relevant waren dat ze als spannend verhaal onleesbaar werden.

Probleemboek nieuwe stijl

Eigenlijk kun je Kleine Sofie en Lange Wapper van schrijfster Els Pelgrom en illustrator Thé Tjong Khing ook een probleemboek noemen, maar dan wel een probleemboek nieuwe stijl. Het boek verscheen in 1984 en het enige wat dit boek met de probleemboeken van een decennium eerder gemeen heeft, is dat een maatschappelijk thema er een rol in speelt. Maar het boek is eerst en vooral een spannend lees- en kijkverhaal dat de fantasie van kinderen vanaf ongeveer tien jaar prikkelt. En ja, het gaat toevallig over een ernstig zoek meisje dat aan het einde van het verhaal sterft, maar so what? Natuurlijk, daar zullen sommige lezers best van zijn geschrokken, maar het verhaal ontroert vooral en de dood van Sofie is nergens beladen, hoewel deze al vroeg in het boek min of meer wordt aangekondigd.

De dood hoort erbij

Sofie is namelijk erg nieuwsgierig, maar ligt al lange tijd ziek in bed. Ze krijgt daarom thuis les van meester Jeroen. En die wordt af en toe wanhopig van alle vragen van Sofie. Ze vraagt ze aan het begin van het boek bijvoorbeeld:

“Wat gebeurt er eigenlijk met je als je dood bent?” vroeg ze.

“Op zulke domme vragen geef ik geen antwoord,” zei meester Jeroen en hij liep de kamer uit.

Als volwassen lezer zie ik hier natuurlijk een vooruitwijzing in. Geen idee hoe tienjarigen dat zien, maar het is meer dan duidelijk – ook uit andere vragen die Sofie stelt – dat Sofie erg nieuwsgierig is.

Antwoord op haar vragen

Sofie is misschien net zo nieuwsgierig als de lezer van het boek en ze stelt die vragen waar de lezers ook benieuwd naar zijn. Sofie wil alles over het leven weten. En eigenlijk is het boek het antwoord op haar vragen. Die antwoorden komen uit een voorstelling waarin Sofie, haar lappenpop Lange Wapper en haar kat Terror de hoofdrol in spelen. Sofie speelt namelijk mee in het theaterstuk ‘Wat Er In Het Leven Te Koop Is’. In dat stuk zijn veel van Sofie’s knuffels tot leven gekomen. Dat maakt Kleine Sofie en Lange Wapper tot een fantasieverhaal. Over de kenmerken van zo’n verhaal en over het theaterstuk heb ik het later deze week nog. Voor nu wil ik het erbij laten dat het verhaal vooral erg spannend is en dat de combinatie tussen tekst en illustraties erg tot de verbeelding spreekt. En de dood van Sofie is daarbij een logisch, maar niet pijnlijk sluitstuk. Uiteindelijk is de dood  immers ook te koop in het leven.

Dit is het tweede deel uit een reeks over Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong Khing.

Intro

Kleine Sofie in Kleine Sofie en Lange Wapper is een meisje al lang ziek is en dat heel erg nieuwsgierig is. Lange Wapper is haar knuffel. Op een dag ligt ze in haar bed en beginnen haar poppen een theaterstukje op te voeren. Jan Klaassen en Katrijn. Dat is maar saai, dat kennen we wel en de toeschouwers, andere poppen, vervelen zich. Ze willen wat anders zien.

Dan zegt de dikke kater Terror dat hij ook een stuk bedacht heeft. Dat kunnen ze wel opvoeren. Het gaat over Wat Er In Het Leven Te Koop Is. In het stuk komen ook mensen voor. Bijna alle poppen zijn te bang om mee te doen. Sofie niet. Zij stapt uit haar bed het toneel op. En zo gaat ze met haar poppen op reis. Dat is het begin van Kleine Sofie en Lange Wapper.

Samenwerking

Het boek is geschreven door Els Pelgrom en geïllustreerd door Thé Tjong Khing. Samen vormen tekst en illustraties één geheel. Ze zijn qua ruimte ongeveer gelijk verdeeld. De tekst is al beeldend en de zwart/wit illustraties van Thé Tjong Klhing passen daar helemaal bij. Het boek verscheen in 1984 en leverde – in mijn ogen terecht – zowel de Gouden Griffel op voor Els Pelgrom als de Gouden Penseel voor Thé Tjong Khing.

Nieuwsgierig? Lees het zelf.

Mocht je nou nieuwsgierig zijn geworden naar dit boek, het is hier te vinden op dbnl.org. Je kunt het boek bekijken op je monitor maar via downloads in het linkermenu kun je ook heel gemakkelijk de PDF van dit boek opvragen. Die kun je dan weer lezen op je e-reader. Net als Project Gutenberg kan de dbnl zo dus een mooie bron zijn om aan boeken te komen.

Ik geef jullie nu even de kans om het boek zelf te lezen en dan ga ik er vanaf morgen mee aan de slag. Thema’s, samenhang tussen tekst en beeld. Impact van het verhaal.

Dit is het eerste deel uit een reeks over Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong Khing.