Probleemboeken

In de jaren zeventig van de voorbije eeuw raakten in de jeugdliteratuur probleemboeken in zwang. Boeken die een bepaald maatschappelijk thema als onderwerp hadden en waarvan het verhaal in dienst stond van dat thema.  Dergelijke boeken werden gepropageerd door allerlei werkgroepen die als paddenstoelen uit de grond schoten. Boeken waren in de ogen van deze werkgroepen instrumenten waarmee kinderen konden leren over onderwerpen die in de maatschappij speelden. Deze boeken hadden echter voor de lezers vaak een nadeel en dat was dat de verhalen zo beladen maatschappelijk relevant waren dat ze als spannend verhaal onleesbaar werden.

Probleemboek nieuwe stijl

Eigenlijk kun je Kleine Sofie en Lange Wapper van schrijfster Els Pelgrom en illustrator Thé Tjong Khing ook een probleemboek noemen, maar dan wel een probleemboek nieuwe stijl. Het boek verscheen in 1984 en het enige wat dit boek met de probleemboeken van een decennium eerder gemeen heeft, is dat een maatschappelijk thema er een rol in speelt. Maar het boek is eerst en vooral een spannend lees- en kijkverhaal dat de fantasie van kinderen vanaf ongeveer tien jaar prikkelt. En ja, het gaat toevallig over een ernstig zoek meisje dat aan het einde van het verhaal sterft, maar so what? Natuurlijk, daar zullen sommige lezers best van zijn geschrokken, maar het verhaal ontroert vooral en de dood van Sofie is nergens beladen, hoewel deze al vroeg in het boek min of meer wordt aangekondigd.

De dood hoort erbij

Sofie is namelijk erg nieuwsgierig, maar ligt al lange tijd ziek in bed. Ze krijgt daarom thuis les van meester Jeroen. En die wordt af en toe wanhopig van alle vragen van Sofie. Ze vraagt ze aan het begin van het boek bijvoorbeeld:

“Wat gebeurt er eigenlijk met je als je dood bent?” vroeg ze.

“Op zulke domme vragen geef ik geen antwoord,” zei meester Jeroen en hij liep de kamer uit.

Als volwassen lezer zie ik hier natuurlijk een vooruitwijzing in. Geen idee hoe tienjarigen dat zien, maar het is meer dan duidelijk – ook uit andere vragen die Sofie stelt – dat Sofie erg nieuwsgierig is.

Antwoord op haar vragen

Sofie is misschien net zo nieuwsgierig als de lezer van het boek en ze stelt die vragen waar de lezers ook benieuwd naar zijn. Sofie wil alles over het leven weten. En eigenlijk is het boek het antwoord op haar vragen. Die antwoorden komen uit een voorstelling waarin Sofie, haar lappenpop Lange Wapper en haar kat Terror de hoofdrol in spelen. Sofie speelt namelijk mee in het theaterstuk ‘Wat Er In Het Leven Te Koop Is’. In dat stuk zijn veel van Sofie’s knuffels tot leven gekomen. Dat maakt Kleine Sofie en Lange Wapper tot een fantasieverhaal. Over de kenmerken van zo’n verhaal en over het theaterstuk heb ik het later deze week nog. Voor nu wil ik het erbij laten dat het verhaal vooral erg spannend is en dat de combinatie tussen tekst en illustraties erg tot de verbeelding spreekt. En de dood van Sofie is daarbij een logisch, maar niet pijnlijk sluitstuk. Uiteindelijk is de dood  immers ook te koop in het leven.

Dit is het tweede deel uit een reeks over Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom en Thé Tjong Khing.